Fârisî Kimdir?

fârisî (kemâleddîn ebü’l-hasen); On dördüncü asırda yetişen büyük matematik ve fizik âlimi. İsmi, Kemâleddîn Hasen bin Ali bin Hasen Fârisî’dir. Hayâtı hakkında fazla bilgi yoktur. 1267 yılında doğdu. İran’da yetişti. Zamânının büyük
din ve fen âlimlerinden Kutbeddîn Şîrâzî’nin talebesidir. 1319 (H. 718) de Tebriz’de vefât etti. Özellikle İlm-ül-menâzır denilen ve fiziğin temel konularından biri olan optik sahasındaki başarılı çalışmaları  tanındı. Öklid’in, optik ile ilgili eserlerini esaslı bir şekilde tetkik etti. Fârisî, İlmî çalışmalarının büyük bir kısmını, görüntülerin ve ışıkların kürevî cisimlere ulaşması
sonucu kırılması hâdisesi üzerinde teksif edip derinleştirdi. Bu konuda, önceki bütün eserleri inceledi. Kendisi bu hususta eserinin birinde şunları söylüyor: “Bir çok büyük fizik âliminin eserini lıtı m lediğimde, ışığın, ıpıl kaynağından doğm İtli çizgi hâlinde etrafa yayıl dığını ve su yüzeyi uilıl bir yüzeye ulaştığındı» oradan eşit açılarda fakıtl değişik yönlerde yansıdı ğını ve yayılma yönündü her tarafa nüfuz ettiğini
söylüyorlardı. Burada y»ı dört türlü hâdise çarpmaktadır: Doğrusal yayılma, kırılma, nüfuz vo yansıma açıları. Bunların  hepsi eşit durumda bulu nuyordu. Bu hâdise bende, büyük bir gayret ile ilgi uyandırdı. Bunun
kaynağı ve sebebi neydi? Uzun müddet bunun üzerinde incelemelerde bulundum. Sonunda şu mühim sonuca ulaştım. Yansıma ve kırılma yoluyla meydâna gelen görüntü, aslından farklı oluyordu. Bu durum, hayret ve ilgimi daha da arttırdı. Sonunda hocama başvurdum. Hocam Kutbeddîn Şîrâzî, bana bu konuya Menâzır yâni optik ilmi, ona göre; idrâk ettiği şeyler îtibârıyla görme organının durum ve özelliklerini inceleyen, konularını tesbit eden bir ilim dalıdır. Başlıca şu konuları ele alır: Gözün yapısı, görme olayı ve görünen şeyler, ışık ve renklerin incelenmesi, katı ve şeffaf cisimler ile ışık arasındaki münâsebetler. Fârisî, bütün bu konuları incelerken, matematik ve mantık metotlarını kullanarak ilmî îzâhlarda bulundu. Şeffaf ve billur kürelerde ışığın kırılıp yansıması  hâdisesini ele alır ken, araştırmalarını, İbn-i Heysem’in eserinde belirttiği billur kürelere ulaşan
ışığın, bunlara nüfuzu meselesi üzerine teksif etti. Kemâleddîn Fârisî, İbn-i Heysem’in ulaştığı
sonuçlarla yetinmedi. Daha da ileri giderek, havada
su buharını meydana getiren küçük ve milyonlarca su küreciklerine güneş ışığının ulaşarak bunlarda kırılmasını ve
muhtelif renklerin meydana gelip, gök kuşağının teşekkülünü îzâh etti.
Ayın etrafında, ay ışığı sebebiyle meydana gelen hâleyi de yine aynı
prensibe dayanarak ele aldı ve ilmî olarak yapı ve teşekkülünü îzâh etti. Fârisî’ye gelinceye kadar
gök kuşağının teşekkülü hakkındaki anlayış ve bilgi seviyesi, ışığın karanlıkta
imtizaç etmesi şeklindeydi ve aralarındaki orantıya göre de muhtelif
renkler meydana geliyor sanılıyordu. Bugün bilindiği
gibi, ışığın kııılımtm ve yansıması olayı, ımtlı tayflarının meydana gn| meşine sebeb olmakUı dır. Kemâleddîn Fârmi. matematik, cebir, optik vn
genel anlamda fizik ilimleri sahasında önemli eserler bıraktı. Bunlardım bâzıları şunlardır:
1-Kitâbu Esâs-il-KavA id fî usûl-il-Fevâid: Bu eser, İbn-ül-Havvâm Baf) dâtî’nin, EI-Fevâid-ül-Be hiyye fil-Kavâid-il-Hisâ
biyye adlı matematik vocebir ilmiyle ilgili eserinin şerhidir. İstanbul Süley mâni ye Kütüphânesi ,
Köprülü Kısmı’nda bir nüshası mevcuttur.
2-Tezkiret-ül-ahbâb fî
beyân-it-Tehâb: Matematik
ile ilgili bir eserdir.
3-Makâletün an Amelin
li-Nâsiriddîn et-Tûsî, 4-
Kitâbu Tenkîh-ul-Menâzır
li zev-il-Ebsâr vel-Besâir:
Optiğe dâir bir eserdir.
Çok meşhûr olup,