câhız; Edebiyat, zooloji ve antropoloji âlimi. İsmi, Amr bin Bahr bin Mahbub el- Kinânî el-Fakîmî el-Basrî olup, künyesi Ebû Osman’dır. Basralı olup, Zeys kabîlesindendir. Birn/ ve patlak gözlü olıh için, Câhız ismiyle mopl
oldu. 767 (H. 150) senti de Basra’da doğdu. Alıl sî halîfesi Hârûn Reşit I mânında yetişti. Câhız, Bağdât ve Brn* ra’da ilim tahsîl etti. I İm
Ubeyde, Esmaî, Ebû Zoytl el-Ensârî’nin derslerini din ledi. Sapık yollardan olnn Mûtezile fırkasının tanın
mış âlimi Ebû ishâk İbrA him bin Seyyar el-Basrî ol Belhî, Câhız’ın keskin zekA ve kâbiliyetini görerek, onu elde etti. Eserlerini felsefecilerin bozuk fikirleri ile dolduran Ebû ishâk, Câhız’ın saf zihnini de ifsâd etti. Bir taraftan fen ve edebiyat ilimlerinde yetiştirirken, diğer yandan onun îtikâdını bozdu. Küçük yaşta İlmî araştırmaları tâkib eden, hattâ bu maksatla yapılan toplantılara iştirak eden Câhız, kısa zamânda yetişerek, İlmî konularda
eserler vermeye başladı. Câhız’ın kabiliyetini ve ze Dördüncü bölümde;
karınca, maymun, domuz ve yılanları incelemektedir. Beşinci bölümde; ehlî hayvanların ve kuşların türlerine yer verir ve insanla
hayvan arasındaki farkı bildirir. Diğer iki bölümde de bir çok hayvandan bahseder.’ Câhız’ın bu eserini yazmaktaki tek hedefi, mahlûkları tetkik etmek sûretiyle, onları yaratan Allahü teâlânın azamet ve kibriyâsını, büyüklüğünü bildirmekti. Fakat felsefeye daldığı için, birçok bozuk fikirlerle kitabını doldurmuştur.
2- Kitâb-üz-Zer’ ven-
Nahl: Buğday ve hurma
hakkındadır.
3- Kitâb-üs-Sürâha velhucâna:
Nesebi asîl olanlar
ve olmayanlar hakkındadır.
4- Kitâb-üs-Sudân ve
bizzâm; Siyah ve beyaz
ırklara dâirdir.
5- Kitâb-ül-meâdin:
Mâdenler hakkındadır.
6- Kitâb-ül-MesâiI: Kibir
ve kıskançlık hakkındadır.
7- Kitâb-ün-Nisâ: Kadınlarla
ilgilidir.
8- Kitâb-ül-Beyân vet-
Tebyîn: Edebiyata dâirdir.
En meşhur eserlerinden
biridir.
9- Risale fi beyân-ı fezâil-
il-Etrak: Türklerin üstünlüklerini
anlatan bir
eserdir.
10- Kitâb-ul-mârifet,
11- Kitâb-ur-Reddi alennasârâ,
12- Kitâb-ul-lüsûs,
13- Kitâb-ül-esnâm,
14- Kitâb-ül-mîzâh velciddi,
15- Risâletühü fi kitab-
il-kimyâ, 16- Kitâb’-ülâlim
vel-câhil. Ayrıca zamânın tun hayâtını anlatan birçok sâlesi vardır. Câhızııı edebî ve ilmî eserlerinin sayısı 390’ı aşmaktadır, ; Mütevekkil /n mânında saraydan çıkını lan Câhız, Basra’ya yoı leşti. Orada uzun bir ömür sürdü. Nihayet 86!>
(H. 255) senesinde Bas ra’da öldü. Öldüğü zamân kucağında ilmî bil çok kitap bulunuyordu. ; İlmî konularda araştırma yapan kimseler, Câhız’ın eserlerinden büyük ölçüde istifâde ile, buluşlarını da tasdik etmişlerdir. Kazvînî ve Demîrî gibi zoologlar onun eserlerinden çok faydalanmışlardır. Edebî alanda da kendisinden sonra yetişenlere te’siri çoktur. Birçok
edebiyatçı, eserlerini yazarken Câhız’ı taklit etmiştir. Geniş ilmine, ömrü boyunca yılmadan yaptığı tetkiklere rağmen, Mû